2019-1 - Fragment Lentis Magazine.3

Lentis Magazine, 1-2019

Tabak en gewoonte

Door Rense Schuurmans

Het imago van roken is niet best. Dat is wel anders geweest. In de jaren dertig werden mentholsigaretten geadviseerd om het slijm los te maken. In de jaren vijftig schreven sommige artsen sigaretten voor om in de jachtige tijd tot rust te komen, om de zenuwen te ontspannen. Reclamecampagnes droegen deze boodschap uit. Wie het zegt belangrijker dan wat in de daarop volgende jaren rookte een grote meerderheid van de mannen en ook steeds meer vrouwen gingen roken. Het was gewoon om te roken. Zelf de associatie met stoer werd gemaakt, velen kennen nog de Camel reclame, en dichterbij de oom, die vertelde dat roken de levensverwachting verhoogde, omdat gerookte vis immers ook langer houdbaar was. Overigens, al in de jaren dertig hadden wetenschappers in nazi-Duitsland uitgevonden dat roken de gezondheid bedreigde, maar dat was na de oorlog geen populaire bron om te gebruiken. We kennen, ook in ons dagelijks leven, het fenomeen dat ‘wie’ wat zegt, belangrijker wordt gevonden dan ‘wat’ wordt gezegd’.

Beloond met een prettig gevoel

In de psychiatrie wordt relatief gezien veel gerookt, met name door de patiënt. Hiervoor zijn ongetwijfeld meerdere oorzaken aan te geven, maar op dat gegeven wordt hier niet in gegaan. Eén van de redenen dat veel mensen blijven roken is de suggestie van regievoering en beloning. De gebruiker neemt het initiatief bij het aansteken van een sigaret en wordt op heel korte termijn beloond met een prettig gevoel. Op zich sterke prikkels om het ingezette gedrag te herhalen. Misschien is dit de reden dat ook de gebruiker van de voorganger van de sigaret, de sigaar en de pijp, de kauwer van tabak, het zogenaamde pruimen, met enige halsstarrigheid vasthield aan deze gewoonte. De geneesheer-directeur van Dennenoord zegt in januari 1897 ‘mijne pogingen om de lijders het onhebbelijke tabakskauwen af te wennen zijn nog niet met succes bekroond’. De dokter was in die tijd een autoriteit van jewelste, maar stoppen met pruimen, ho maar.

Gedragsverandering is moeilijk

Gedragsverandering is moeilijk. Dat weet iedereen die met goede voornemens het nieuwe jaar instapt. Meestal zijn de goede voornemens binnen de kortste tijd verdampt, niet zozeer door karakterzwakte, maar doordat het aanwezige gedrag de kracht heeft van het al bestaande, het is er al, en dat nooit voor niets. De geneesheer probeert nog de kalmoes wortel als onschadelijk middel ter vervanging van de tabak, maar dat ‘viel ook niet bij iedereen in de smaak’. Hoe het is afgelopen met de hierop ingezette proef met de zoethoutwortel wordt niet vermeld. Maar de tijd leert dat gewoonten, hoe hardnekkig, plezierig, of onaangenaam ook, altijd weer worden ingehaald door andere gewoonten. Inmiddels kan al een hele generatie zeggen: ‘nooit van pruimtabak gehoord’, laat staan van een kwispedoor.

Lentis Erfgoed is onderdeel van Lentis.