Lentis Magazine, 3-2018

De geplaagde mens – in 1898

De relatie van de mens met zijn omgeving verloopt niet definitie rimpelloos. Het komt zelfs voor dat de mens en diens omgeving dusdanig van mening verschillen dat de omgeving ingrijpt. Dit overkomt Tammo Wilkens*. Diens vrouw vindt dat hij gek doet, dat vinden anderen ook. Hij wordt opgenomen op Dennenoord. Hij gaat met ontslag en wordt opnieuw opgenomen omdat hij niet is veranderd en de mensen in zijn omgeving ook niet. Deze geschiedenis vindt plaats aan het einde van de 19de eeuw, omstreeks 1897. Voor de duidelijkheid, het is niet het verhaal van Tammo, maar de verwoording van het gebeuren door de geneesheer in weekrapporten, die hij schrijft voor het Bestuur.

Een dier in het lichaam

In februari 1897 schrijft Schuurmans-Stekhoven, geneesheer-directeur van Dennenoord: ‘Tammo Wilkens die op 6 mei 1897 hier opgenomen werd met het waanidee dat hij een dier in het lichaam had dat hem benauwde liet reeds spoedig die ziekelijke voorstelling los’. Hij verklaarde niets meer te voelen,  werkte genoeg mee en was blijkbaar zeer opgeruimd. In december ging hij met verlof naar huis. Na enige tijd bleek dat hij het waanidee slechts schijnbaar losgelaten had om weg te komen, weer in zijn oude klacht vervallen was en verscheiden mensen bezocht om door operatie van het dier bevrijd te worden. ‘Vrijdag morgen kreeg ik, Schuurmans-Stekhoven, daarvan bericht van zijn ouders. Om 12 uur zond ik Vader Nicolai* en Zwart naar Groningen om den patiënt af te halen. Deze troffen den lijder aan in zijne woning die hun de hand gaf doch plotseling begrijpend wat de bedoeling van het bezoek was een groot broodmes dat op tafel lag greep, door dit rond te zwaaien ruim baan maakte en achterdeur uitvloog. Schoon nagezeten ontkwam de lijder. De hulp van de politie werd toen ingeroepen maar deze kon de patiënt ook niet vinden. Overrichterzake kwam het personeel toen thuis. Zaterdagmiddag werd een telegram van de politie ontvangen, dat Wilkens aangehouden was, waarop het personeel wederom naar Groningen om den lijder af te halen’.

Herstel

Na de eerste opname in januari 1898 werd Wilkens voor de tweede keer opgenomen in december van dat jaar. Al snel na de opname verdween de reden om Wilkens langdurig opgenomen te houden. In juli 1898 schreef de geneesheer-directeur in het weekrapport: ‘Patiënt Wilkens ging ruim een week geleden voor de tweede maal met verlof huiswaarts. Vroeger had hij herhaaldelijk geklaagd over een groot dier dat hij meende in zijn lichaam te hebben. Reeds spoedig na zijn opneming verminderde zijn klacht en ten overvloede gaf hij voor geheel hersteld zijn. Met opgeruimdheid en ijver was hij aan het werk. Ging met verlof naar huis doch erkende daar terstond mij misleid te hebben en genezing voorgewend te hebben om weg te kunnen komen. Wijl zijn toestand hier wankelde moest hij dan weer opgenomen worden. Eerst werd hij veel onrustiger doch sinds begin mei klaagde hij niet meer. Wijl de toestand sinds begin mei gunstig bleef had ik met de inspecteur bij gelegenheid van hun bezoek in overleg die mij den raad geven het nog eens te beproeven en vertrok Wilkens weer doch reeds een week later schreef mij zijn vrouw dat hij wel niet tegen haar maar tegen anderen van zijn waanidee had doen blijken. Mijnerzijds werd de hulp ingeroepen van de politie die patiënt aanhield waarop hij door het personeel der Stichting afgehaald werd’.

Hoe het verder is gegaan met Wilkens is niet bekend. Misschien liet hij binnen de instelling opnieuw ander gedrag zien dan daar buiten. Mocht dit zo zijn dan is de vraag nog niet beantwoord hoe dit mogelijk is.

Met dank aan Jan-Barend de Vries, Monique Huizer.
Erfgoed Lentis
Rense Schuurmans

Noten

  • Naam en tijd in dit verhaal zijn gefingeerd.
  • De hoofden van de paviljoenen worden Vader en Moeder genoemd, dit om tot uiting te laten komen dat de instelling een gezinsvervangende functie vervult. De strenge en rechtvaardige Vader en de onbaatzuchtig gegeven liefde van de Moeder zorgden voor een (nagebootste) natuurlijke leefsituatie die de patiënt het houvast bood om te kunnen herstellen. Na omstreeks 1960 wordt de terminologie die uitgaat van het gezinsidee vervangen door benamingen als afdelingshoofd, die meer het ziekenhuisconcept weerspiegelen.

Toelichting
Lentis heeft een geschiedenis van 140 jaar en daar zijn we zuinig op. Lentis Erfgoed is de schatbewaarder van de geschiedenis van Lentis. Sommige dingen blijken van alle tijden. Soms kan onze geschiedenis ons veel vertellen over de toekomst.

Lentis Erfgoed is onderdeel van Lentis.