2019-4 – Fragment Lentis Magazine – Gek, kijk eens in de spiegel

Gek, kijk eens in de spiegel

Door Rense Schuurmans

Van gek gedrag ga je vanzelf gek doen, ook dat leert de geschiedenis ons. Nog rond 1850 kon het gezin op de zondag een uitje maken naar een gesticht en daar voor een luttel gedrag kijken naar de gekken, die zich achter tralies bevonden. Het was de moeite waard want de gekken deden ongetwijfeld gek. Rond 1900 werden de buiten­beentjes op bed verpleegd. De gek werd beoordeeld als ziek, hij werd patiënt en gedroeg zich als patiënt. Het dwingende ritme, in de massaliteit van het instellings­regime gaf structuur, dat leidde bij veel patiënten tot apathisch gedrag; de af­wachtende matte, maffe patiënt. Ook toen kon worden gezegd, zie je wel ‘echt een patiënt’. De­zelfde radicaliteit, met dezelfde uitkomst die het eigen gedrag recht­vaardigde, want je zag het zo ‘die is gek’, was zichtbaar in de zorg die ingebed was in de ‘christelijke verzorging van geestes­zieken en zenuwlijders’. De liefde­volle zorg was gedrenkt in het besef van zondigheid. Op foto’s lachte nooit iemand, lachen leek te wijzen op een gebrek aan besef van zondigheid. De strakke hiërarchie en de vorm­geving van het dagelijks leven, gedrenkt in het gereformeerde gedachten ­goed gaf veel mede­werkers een veilige en duidelijke plek. Ongetwijfeld waren er ook patiënten die zich in dit milieu, hun milieu, weliswaar op de onderste trede van de hiërarchie, thuis voelden en op­knapten. In ieder geval benoemden familie­leden de troost die zij er­voeren van dat hun naaste in een christelijk instituut was opgenomen. Tegelijker­tijd was er sprake van een onvoor­stelbaar lijden bij patiënten, die zich vereen­zelvigden met de loden last van de zonde, die zich tekort voelden schieten in hun omgang met het geloof. Ze pijnigden zichzelf in hun zonde­besef. Dit waren echte patiënten, je zag het zo. Met de ontzuiling verdween ook deze verschijningsvorm van een hels lijden. Concluderend kan misschien worden gezegd dat het frame dat in een bepaalde plaats en tijd wordt gebruikt weer­spiegelt, met nauwelijks rimpeling. Hoe zie je de ander?, kijk eens in de spiegel, welk gezicht zie je?