2006 – Joodse herdenking (onthulling monument)

Onthulling Joods Monument te Wagenborgen

Op het voormalig terrein van het Psychiatrisch Ziekenhuis Groot Bronswijk te Wagenborgen zal op donderdag 4 mei a.s. om 11:00 een Joods monument worden onthuld, ter nagedachtenis aan 4 joodse bewoners die tijdens de Tweede Wereldoorlog, begin maart 1943, zijn afgevoerd via Westerbork naar Sobibor in Polen en daar om het leven zijn gebracht.
Tijdens de plechtigheid zal een korte toespraak worden uitgesproken, bloemen gelegd door een vertegenwoordiging van GGz Groningen en door een leerlingen-delegatie van beide scholen uit het dorp Wagenborgen. Na een moment van stilte en passende muziek zal de onthulling beëindigd worden.
Vervolgens is er voor de genodigden en belangstellenden gelegenheid om na te praten in het gebouw De Open Poort naast de Ned. Herv. Kerk.

De plaatsing van het monument is een initiatief van de Commissie Historisch Erfgoed Groot Bronswijk, die zich langdurig heeft bezig gehouden met het inventariseren van het erfgoed, met als doel het vele materiaal te inventariseren, behouden en toegankelijk maken voor een breed publiek. Dit alles in het kader van de definitieve sluiting van het instituut.

Het monument dat op 4 mei onthuld wordt was eerder als muurplaquette bevestigd bij de ingang van de Boerderij, het ontmoetingscentrum van Groot Bronswijk. Op 25 april 1990 werd het door Rabbijn Everts met Joodse rituelen onthuld. In de jaren daarna werd het een ‘vergeten monument’.

Anne Koopmans, jarenlang werkzaam geweest op Groot Bronswijk en lid van de Commissie Historisch Erfgoed, heeft zich met name het lot van de maquette aangetrokken en was één van de drijvende krachten om te komen tot een ‘waardig monument’, ontrokken aan de vergetelheid. Na een vrij langdurig historisch onderzoek, met hulp van archivaris Els Kramer uit Groningen, heeft hij de vier namen van deze Joodse bewoners, weer een gezicht willen geven door hun persoonlijke geschiedenis te beschrijven. Binnenkort zal dan ook van zijn hand een boekwerkje verschijnen met daarin de geschiedenis van de zusjes Betje en Sientje Stoppelman, Heintje Levie en Heiman Aptroot.

Voormalig directeur Jan Rijpkema sprak op diezelfde 25 april 1990 de woorden: ‘het wegvoeren van de Joden was een gebeurtenis die lange tijd collectief door zowel bewoners als medewerkers van het ziekenhuis is verzwegen’.
Met dit monument en het te verschijnen boekje is het ‘verzwijgen’ definitief voorbij.
De Raad van Bestuur van GGz Groningen heeft besloten het monument en het naastliggende kerkhof, waar de familie Brons, oprichters van Groot Bronswijk liggen begraven, voor de toekomst goed te beheren. Peter Smulders, de laatste directeur van het ziekenhuis heeft hierin ook een zeer belangrijke rol gespeeld.

Het dorp Wagenborgen krijgt er een monument bij wat blijvend geadopteerd zal blijven door leerlingen van beide scholen.
En tevens een plek om de vier ‘Groot Bronswijk Joden’ waardig te blijven gedenken.